بدون حقوق بشر، آینده روشنی نخواهیم داشت

دانش آموزان عزیزاز گستردگی نقض حقوق بشر در ایران مطلع شوید و با مطالعه متونی از این قبیل همواره آماده دفاع از حقوق نقض شده خودو همه قربانیان تبعیض باشید.
بالا رفتن دانش حقوقی شمایکی از عوامل اساسی کنترل و دفع ظلم است.

گفت و گو با دکتر پیام اخوان، حقوق‌دان و فعال بین‌المللی حقوق بشر
«بدون حقوق بشر، آینده روشنی نخواهیم داشت»
(محمد تاج‌دولتی)

مانند همه‏ی سال‏های پس از رویدادها و اعدام‏های سال ۱۳۶۷ در ایران، تابستان امسال نیز بحث‏ها و گفت و گوهایی، به‌ویژه در‌باره‏ی قربانیان سال ۶۷ و به‌طور کلی موارد نقض حقوق بشر در ایران، مطرح شده است.
برخی از این بحث‏ها حول و حوش چگونگی ‏پیگیری حقوقی و تلاش برای اجرای عدالتِ مورد درخواست بازماندگان قربانیان، و برخی دیگر در‌باره‏ی چگونگی پیگیری و محاکمه‏ی مسوولان آن اعدام‏ها صورت گرفته است.
چندی ‏پیش با دکتر پیام اخوان، حقوق‏دان و استاد حقوق بین‏الملل در دانشگاه مک‌گیل در شهر مونترال و فعال بین‏المللی حقوق بشر، در‌باره‏ی قوانین و دادگاه‏های بین‏المللی ویژه‏ی نقض حقوق بشر در همه‏ی کشورها و امکانات پیگرد قانونی عاملان جرایمی که «جنایت علیه بشریت» نام‏گذاری شده است، گفت و گویی داشتم.
نخست از دکتر ‏پیام اخوان در‌باره‏ی وضعیت کنونی نقض حقوق بشر در ایران می‏پرسم:

نقض حقوق بشر در ایران چندین مورد دارد: یک جنبه آن قانون مجازات اسلامی و مواردی مانند سنگسار، بریدن دست یا پا، اعدام به خاطر جرایم نامعلوم که قاعدتا جرم‏های سیاسی‌‌اند است؛ جنبه‏ی دیگر، تبعیض سیستماتیک بر ضد زنان است که در قوانین ایران در چندین مورد، حقوق مساوی با مردان ندارند.
هم‏چنین وضع اقلیت‏های مذهبی مانند جامعه‏ی بهائیان، و اصولاً عدم آزادی تفکر و مذهب در قانون ایران. همین‏طور در زندان‏های ایران، شکنجه به‏طور گسترده اتفاق می‏افتد.
قوه‏ی قضاییه در ایران به جای این‌که از نقض حقوق بشر جلوگیری کند، ابزاری برای سرکوب مخالفین، اقلیت‏ها، زنان و جامعه‏ی مدنی شده است.
یکی از مشکلات بزرگ سر راه جلوگیری از نقض حقوق بشر، مصونیت اشخاصی است که مسوول کشتارها و شکنجه هستند.


دکتر پیام اخوان، حقوق‌دان و فعال بین‌المللی حقوق بشر(عکس: محمد تاج‌دولتی)

اگر در یک سیستم قانونی، اشخاصی که به‌طور گسترده و سیستماتیک مسوول نقض حقوق بشر هستند، مجازات نشوند، هیچ امیدی برای حمایت از حقوق بشر نیست.
از این لحاظ، کشتارهای ۶۷ اهمیت به‏خصوصی دارد. با وجود این‌که این کشتارها تنها مشکل حقوق بشر در ایران نیست، مظهر خشونت دولت نسبت به شهروندان ایران و نمونه‏ای است از مصونیت اشخاصی که در جرم‏های این‏چنینی شرکت کرده‏اند.
این اشخاص نه تنها مجازات نشده‏اند، بلکه خیلی از آن‌ها در مقامات بسیار مهم دولتی جا پیدا کرده‏اند. کشتار ۶۷ خیلی گسترده بود. حدود ۳۰۰۰ تا ۴۰۰۰ زندانی را درعرض چند روز اعدام کردند. مطابق با شرح ِ «جنایت علیه بشریت» در قانون بین‏الملل، کشتار یا شکنجه‏ی گسترده، به‌خصوص وقتی بر‌اساس مذهب یا عقیده‏ی سیاسی باشد، یک جنایت علیه بشریت محسوب می‏شود. در چهارچوب قانون بین‏الملل، می‌توان کسانی را که مسوول این کشتار بوده‏اند، تحت پیگرد قرار داد و محاکمه کرد.

دادگاه کیفری بین‌الملل لاهه نسبت به ایران صلاحیت ندارد

آیا در سطح بین‏المللی نهادهایی هستند که بتوانند چنین مواردِ نقض حقوق بشر را که برطبق قوانین بین‏المللی، «جنایت علیه بشریت» محسوب می‏شود، ‏پیگیری کنند؟

در حال حاضر چنین دادگاهی وجود ندارد. صلاحیت دادگاه کیفری بین‏الملل در لاهه، از ماه جولای ۲۰۰۲ به بعد است. زیرا دادگاهی است که اخیرا ً تشکیل شده و به همین دلیل صلاحیتی نسبت به جنایات سال ۶۷ ندارد. همچنین ایران به قرارداد این دادگاه نپیوسته است و این دادگاه نسبت به ایران صلاحیت ندارد.
قاعدتاً دادگاه‏های خود کشوری که این جنایات در آن اتفاق افتاده است، باید این اشخاص را محاکمه کنند. متاسفانه در ایران قوه‏‏ی قضاییه نه تنها این اشخاص را محاکمه نکرده، بلکه خود، یکی از ابزارهای بازداشت، شکنجه و اعدام این افراد بوده است.
در حال حاضر دادگاه بین‏المللی که بتواند به این پرونده رسیدگی کند، وجود ندارد؛ ولی اگر دادگاه‏های ملی کشورهای دیگر در کانادا، امریکا و اروپا این‌ اشخاص را در این کشورها ‏پیدا کنند، می‏توانند بر اساس قوانین بین‏الملل، آن‌ها را محاکمه کنند.
ولی اجرای عدالت در‌مورد این جرم‏ها کار درازمدت است. می‏بینیم که اشخاصی مثل آدولف آیشمن، یکی از نازی‏هایی که مسوول نسل‌کشی یهودی‏ها در آلمان بود، تا سال ۱۹۶۱ بازداشت نشد و رادووان کاراجیج ۱۳ سال بعد از نسل‌کشی بر ضد مسلمانان بوسنی، بازداشت شده است.
قاعدتاً جرم‏های بین‏المللی و جرم‏های علیه بشریت، به دست دولت‏ها اجرا می شود و ما باید یک دید درازمدت نسبت به این موضوع داشته باشیم.
همانطور که «اسلوبودان میلوسویچ»، رییس‌جمهور یوگسلاوی، یک روز مقام ‏پرقدرتی داشت و هیچ کس تصور نمی‏کرد به پای میز محاکمه کشیده شود، قدرتش را از دست داد و در شرایط درستی در دادگاه لاهه محاکمه شد. رییس‌جمهور سودان، «عمر البشیر»، که اخیراً دادگاه بین‏المللی علیه او یک کیفرخواست صادرکرده است، ممکن است امروز بتواند با مصونیت در «دارفور» نسل‏کشی کند، ولی در درازمدت عدالت در‌مورد او هم اجرا خواهد شد. جامعه‏ی مدنی ایران می‏تواند با همکاری جامعه‏ی بین‏الملل این جرم‏ها را جمع‏آوری کند و پیامی برای رهبرانی که مسوول این جرم‏ها بوده‏اند بفرستد که «با وجودی که امروز مصونیت دارند و قدرت‏مند هستند، جامعه‏ی بین‏الملل این جرم‏ها را فراموش نخواهد کرد و یک روزی آن‏ها را به ‏پای میز محاکمه خواهد کشید».

به مورد رادووان کاراجیج اشاره کردید که ۱۳ سال از مجازات فرار کرده بود. فکر می‏کنید اگر دولت کنونی صرب کمک نمی‏کرد، رادووان کاراجیج دستگیر می‏شد؟

وقتی در دادگاه بین‏الملی لاهه کار می‏کردم و کیفرخواست را بر ضد کاراجیج صادر کردیم، او هنوز رییس‌جمهور جمهوری صرب در بوسنی بود و امکان محاکمه‏ی وی نبود.
یکی از دلایلی که لازم بود یک دادگاه بین‏الملل تشکیل شود، این بود که دادگاه‏های قوه‏ی قضاییه در یوگسلاوی نمی‏توانست به این پرونده‏ها رسیدگی کند؛ چون خود اسلوبودان میلوسویچ و اشخاصی که مسوول این قتل‏ها بودند، قدرت را در دست داشتند.
حرف شما کاملاً درست است. اگر دولت صربی همکاری نمی‏کرد، نمی‏شد رادووان کاراجیج را بازداشت و محاکمه کرد. ولی دولت صرب براساس فشارهای جامعه‏ی بین‏المللی این کار را کرد.
بازار مشترک اروپا صراحتاً به دولت صربی گفته بود که اگر کاراجیج و اشخاص دیگر را به دادگاه بین‏الملل نفرستد، امکان روابط اقتصادی و سیاسی با ارو‏پا را نخواهد داشت.
مشکل کار در ایران این است که جامعه‏ی بین‏الملل، ایران را فقط در چهارچوب سلاح هسته‏ای، نفت و تهدید اسراییل می‏بیند.
هیچ‌کس حرف حقوق بشر را نمی‏زند و اگر در شرایط فعلی دولت‏های اروپا یا آمریکا راجع به نقض حقوق بشر در ایران صحبت کنند، در صورتی‌ که شرایط عوض شود و ایران با جامعه‏ی غرب همکاری کند، دیگر هیچ‌کس حرف از نقض حقوق بشر نخواهد زد.
برای همین، این مسوولیت به دوش خود مردم ایران و مخصوصاً جامعه‏ی مدنی می‏افتد که موضوع حقوق بشر را در درازمدت و بر‌‌اساس اصول انسانی پیگیری کنند.
اگر جامعه‏ی بین‏الملل شرط روابط سیاسی و اقتصادی با ایران را، به وضعیت حقوق بشر در ایران وابسته کند، هم مردم ایران بهره‏مند می‏شوند و هم جامعه‏ی بین‏الملل.
دولتی که مردم خودش را سرکوب می‏کند و شهروندانش را شکنجه می‏دهد، در روابط بین‏المل هم دولت قابل اعتمادی نخواهد بود.
دولتی که بر‌اساس دمکراسی و حقوق بشر حاکمیت کند، در روابطش با کشورهای دیگر هم بر‌اساس اصول بین‏الملل رفتار می‏کند.
متاسفانه دولت امریکا با ایجاد ترس ِ خشونت نظامی و به‌خاطر تمرکز روی موضوع هسته‏ای، موضوع حقوق بشر را در ایران در اصل ‏پنهان کرده و به رهبران جمهوری اسلامی بهانه‏ای داده است تا به جای این‌که به آزادی و حقوق بشر در ایران توجه کنند، سر مردم را با تهدیدهای آمریکا گرم کنند.

مردم ایران باید فرهنگ حقوق بشر ایجاد کنند
مساله‏ی نقض حقوق بشر در ایران، حتی از طرف خود ایرانیان چه در داخل ایران و به‌خصوص در خارج از کشور در طول این سال‌ها مورد توجه کمتری قرار گرفته است. به نظر شما دلیل آن چیست؟

جامعه‏ی ایرانی خارج از کشور دو گروهند؛ گروهی هستند که اصولاً نمی‏خواهند در سیاست دخالت کنند و مشغول تجارت، کار و کاسبی و پیشرفت اقتصادی و کاری هستند.
بعضی‏ها هم تصور می‏کنند هرکس که از حقوق بشر صحبت کند، سیاسی است. درست است؛ حقوق بشر یک جنبه‏ی سیاسی دارد، چون دفاع از حقوق بشر در هر سیستمی چه در آمریکا، چه در کانادا یا ایران، مبارزه با دولت است.
اساس حقوق بشر این است که دولت حق ندارد از قدرتش برای نقض حقوق بشر استفاده کند. همان‌طور که ما در دادگاه عالی آمریکا یک ‏پرونده علیه «دونالد رامسفلد» به خاطر نقض حقوق بشر زندانیان گوانتانامو داشتیم. باید این دید را داشته باشیم که در ایران هم حتی اگر در آینده یک دولت دمکراتیک سرکار باشد، حقوق بشر، نه به گستردگی امروز، اما هنوز یک مشکل خواهد بود. حقوق بشر در تمام شرایط یک جنبه‏ی مبارزه با قدرت دارد. مشکل دیگری که در جامعه‏ی ایرانی هست، این است که مردم باید یک فرهنگ حقوق بشر ایجاد بکنند. الان گروه‏های سیاسی، از حقوق بشر در ارتباط با منافع ویژه‏ی خود استفاده می‏کنند. باید در جامعه‏ی ایرانی یک فرهنگ سیاسی جدیدی را ایجاد کنیم که اساس آن حقوق بشر باشد.
قربانی نقض حقوق بشر ممکن است هر شخصی باشد، ممکن است مجاهدین خلق ، اصلاح‏طلب اسلامی، آیت‌الله، یک بهایی و یا یک کلیمی باشد.
نباید اول از خودمان بپرسیم قربانی حقوق بشر کیست؟ و بعد از حق آن شخص دفاع کنیم.
موقعی که با چند شخص دیگر پرونده‏ای را علیه دونالد رامسفلد، وزیر دفاع آمریکا به‌خاطر رفتار ارتش با زندانیان گوانتانامو به دادگاه عالی امریکا بردیم، بعضی از دوستانم به من انتقاد می‏کردند و می‏گفتند تو چرا از حق تروریست دفاع می‏کنی؟
اما حق مال همه است. اساس حقوق بشر، هویت بشر است و تا وقتی که ما این آگاهی را نداشته باشیم، آینده‏ی روشنی در ایران نخواهیم داشت.

منبع: http://radiozamaaneh.com/canada/2008/09/post_138.html